In een driedelige reeks kijken we naar de geschiedenis van drie historische straten in Zoetermeer. Over de oorsprong van de straten en een aantal bijzondere bouwwerken die in deze straten staan of hebben gestaan. Dit deel gaat over de Dorpsstraat.
In Zoetermeer begonnen tussen 1020 en 1070 de eerste ontginningen, in Zegwaart kort na 1200. Beide ontginningen vonden plaats midden in een moerasgebied, Die Wildernisse. In het ontgonnen gebied werden sloten gegraven met een lengte van 1243 meter en deze zorgden voor de afwatering. Hierdoor werd steeds meer water onttrokken aan de veenbodem waardoor de grond begon te krimpen en te dalen. Dit wordt ook wel inklinken genoemd. Deze daling werd versneld door de plantenresten die aan zuurstof werden blootgesteld waardoor de bacteriën de plantenresten begonnen af te breken. Doordat de bodem bleef dalen kwam het grondwaterniveau steeds hoger te staan.
Zodra een stuk grond door het inklinken niet meer bruikbaar was voor akkerbouw werd er op die grond overgeschakeld op veeteelt en werd er een nieuw stuk grond ontgonnen voor akkerbouw. Maar ook dat land begon in te klinken.
 |
 |
Dit inklinken zorgde er ook voor dat de bebouwing binnen de grenzen van Zoetermeer en Zegwaart steeds meer last kreeg van het grondwater. Daarom werd de bebouwing verplaatst. Aan de Zoetermeerse kant verschoof het in zuidelijke richting en kwam het te liggen op de plek van de huidige oud-Zoetermeerse kant van de Dorpsstraat, ten westen van het kruispunt van de Leidse- en Delftsewallenwetering met de Dorpsstraat. Aan de Zegwaartse kant werd een van de kavels die tussen de Zegwaartseweg en de Wallenwetering lag opgeofferd. Deze kavel werd opgedeeld in kleine percelen en werd de Zegwaartse Dorpsstraat, ten oosten van het eerder genoemde kruispunt.
Het kruispunt bevindt zich op het oude ‘drielandenpunt’ van de ontginningen van Zoetermeer, Zegwaart en Rokkeveen. In de daaropvolgende periode werd het veen om de Dorpsstraat heen afgegraven voor de turf en kwam het landschap rond de straat lager te liggen. De Dorpsstraat zelf is nog altijd gebouwd bovenop de oorspronkelijke veenbodem.
Tussen 1370 en 1398 is door Willem I van Egmond aan het Zegwaartse deel van de Dorpsstraat Kasteel Palensteijn gebouwd. Naast het kasteel bestond het complex uit een hofstede (boerderij), een boomgaard en 2 morgen land (een morgen is vaak iets minder dan een hectare land).
Aan de rand van de nederzetting Zoetermeer bij de Broekweg stond tot 1450 een waarschijnlijk houten kerkje dat gewijd was aan de heilige Sint Nicolaas. In 1450 is dit kerkje afgebroken en vervolgens werd, vermoedelijk tussen 1450 en 1476, op de plek van de huidige Oude Kerk een nieuw kerkgebouw neergezet. Deze middeleeuwse kerk was de voorganger van de huidige kerk en alleen de voet van de kerktoren is nog over van dit kerkgebouw.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw bestonden er nog plannen om het grootste gedeelte van de historische bebouwing van de Dorpsstraat te slopen en er een nieuw stadswinkelcentrum te bouwen. Alleen de Oude Kerk, de Nicolaaskerk en ’t Oude Huis zouden behouden blijven. Hier werd eind jaren zestig van af gezien.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto 1: Reconstructie (artist-impression) van bebouwing in Assendelft in de 11e eeuw - ook toepasbaar op Zoetermeer ten tijde van de ontginning. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer.
Foto 2: Dorpsstraat met Oude Kerk in 1762 T0188 – T 0191 Map met reproducties van 18e-eeuwse prenten van Zoetermeer, uitgegeven in 1967 ter gelegenheid van de 50e verjaardag van G.C. Brinkers. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, maker: Besoet, Iven
Bronnen:
Titel: Zoetermeer, een Hollands tweelingdorp; auteur: P.G. Hoefnagel; uitgave: Europese Bibliotheek – Zaltbommel, 1980
Titel: De geschiedenis op straat, Een ontdekkingstocht langs de Zoetermeerse cultuurhistorie; samenstelling: Remko Bordewijk, Fia Brandhorst, Corrie de Graaf, Ronald Grootveld, Gertjan Moers, Marco Mosselman, Agnes van Rheenen, Ellen Smits-van der Heijden, Bouke Tuinstra, Ton Vermeulen, Petra Vijverberg en Henk Windmeijer; uitgave: Historisch Genootschap Oud Soetermeer, Zoetermeer 2001
Titel: Historische Straten in Zoetermeer, Dorpsstraat; samenstelling: Ronald Grootveld en Botine Koopmans; uitgave: Afdeling Kunst en Cultuur, gemeente Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer; Zoetermeer, 1993
