De geschiedenis van Zoetermeer gaat duizend jaar terug in de tijd. In een reeks verhalen nemen wij u mee op reis door deze duizend jaar geschiedenis. Beginnende bij het ontstaan van het Zoetermeerse Meer en eindigend bij de bouw van Oosterheem. Deze keer: De gasfabriek.
De allereerste openbare verlichting in Zoetermeer werd geïnstalleerd in 1807, in de tijd van Napoleon. Enkele tientallen eigenaren van huizen in de bebouwde kom (in de Dorpsstraat en de Vlamingstraat) werden verplicht om olielantaarns aan hun gevel te gedogen. De lantaarnopsteker zorgde er voor dat de lantaarns tegen de avond werden ontstoken en ’s ochtends weer gedoofd werden. In de loop van de negentiende eeuw werd het aantal olielantaarns langzaam maar zeker verder uitgebreid.
De gasfabriek aan de Delftsewallen
In 1906 besloot het college van burgemeester en wethouders om over te gaan tot de bouw van een petroleumgasfabriek, naar het ontwerp van de heer J. Bleuland van Oordt uit Voorburg. In zo’n fabriek werd petroleumresidu, de stof die overblijft bij het zuiveren van petroleum, gestookt in een ijzeren retort (een vat bestaande uit een bolronde kolf met een lange tuit), verhit met steenkool en gereinigd. Het gas dat hiermee werd geproduceerd ging een gashouder in.
De gasfabriek bestond naast de fabriek en de gashouder uit een zuiveringshuisje, een kolenschuur en een fitterswoning. De woning was van de gasfitter, degene die de gasleidingen aanlegde en onderhield. Dit gehele complex werd gebouwd op de hoek van de buurtvaart en de Delftsewallenwetering naar het ontwerp van de Voorburgse architect M.A. de Zwart. Vanaf de gasfabriek werden gasleidingen aangelegd naar de bebouwde kommen van Zoetermeer en Zegwaart en een langs de Molenweg naar de fabriek van Nutricia en het spoorwegstation. Bleuland van Oordt zorgde ook voor de leverantie van zinken lantaarns, lantaarnpalen naar Haagse model en wandarmaturen.
In 1911 was de vraag naar gas zo groot dat de opslagcapaciteit van de fabriek uitgebreid moest worden. Daarom werd er een tweede gashouder gebouwd. Er werd toen vanuit gegaan dat er daarmee voldoende capaciteit was voor 12 tot 15 jaar.
Eerste Wereldoorlog
Drie jaar later, in 1914, brak de Eerste Wereldoorlog uit. Door de oorlog werd het steeds moeilijker om aardolie, waar petroleum uit gewonnen wordt, toegevoerd te krijgen. Bovendien werden aardolie en steenkool steeds duurder en in 1916 werd de gemeenteraad gedwongen om de gasfabriek te ondersteunen met een subsidie van 4.000 gulden. Een jaar later was de situatie echter zo kritiek dat de gemeenteraad besloot om de gasfabriek van de hand te doen.
Er waren twee gemeenten die interesse hadden in het overnemen van de energieproductie en het bijbehorende netwerk in Zoetermeer en Zegwaart. De eerste was Leiden. Zij hadden al in 1916 interesse getoond en gaven aan dat zowel het gasbuizennet als het elektrische net van de Leidense fabrieken dicht in de buurt van Zoetermeer en Zegwaart lagen. Met algemene stemmen ging de Zoetermeerse raad echter akkoord met een voorstel om met de gemeente Delft in zee te gaan.
In plaats van door te gaan met de productie van petroleumgas zag Delft veel meer toekomst in, door steenkool opgewekte, elektriciteit en konden ze via een hoogspanningskabel die naar Pijnacker was aangelegd ook elektriciteit aan Zoetermeer en Zegwaart leveren. In september 1917 werd er een overeenkomst met Delft gesloten en op 4 december 1917 sprong de allereerste elektrische verlichting aan in Zoetermeer.
De gasfabriek en de bijgebouwen werden, behalve de fitterswoning, afgebroken. In 2017 werd de bodem gesaneerd en daarbij sneuvelde de fitterswoning.
Als u meer wilt weten over dit verhaal, kijk dan ook op sachavanvlaardingen.wordpress.com.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto 1 Gasfabriek en gashouders aan de Delftsewallen.: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: Leeuwen, M.J.A. van
Foto 2 De Oude Kerk met het water van de Delftsewallenwetering. Rechts de huizen Delftsewallen nr. 1 t/m nr. 9.De lantaarn links verlichtte later de ingang van de gasfabriek die hier gestaan heeft van 1907 tot 1917.: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: J. Heemskerk
