De geschiedenis van Zoetermeer gaat duizend jaar terug in de tijd. In een reeks verhalen nemen wij u mee op reis door deze duizend jaar geschiedenis. Beginnende bij het ontstaan van het Zoetermeerse Meer en eindigend bij de bouw van Oosterheem. Deze keer: De Nicolaaskerk.
Op 5 augustus 1796 werd de scheiding tussen Kerk en Staat afgekondigd. Tot die tijd werden in Zoetermeer de Rooms-katholieke erediensten in een schuurkerk aan de Voorweg gehouden. Deze scheiding tussen kerk en staat zorgde er voor dat de Zoetermeerse katholieken weer naar een eigen kerk in het dorp konden gaan. In december 1817 werd vervolgens de eerste Nicolaaskerk in de Dorpsstraat ingewijd.
Tweede Nicolaaskerk, een Waterstaatskerk
Deze eerste kerk vertoonde al in 1854 ernstige gebreken waarna het kerkgebouw tot aan de fundering werd gesloopt en op 30 mei 1857 door Baron Iwan Osy de eerste steen werd gelegd voor de tweede Nicolaaskerk. Deze tweede kerk was een zogeheten Waterstaatskerk. Zo werd een kerk genoemd die gefinancierd werd door de landelijke overheid. Het ontwerp en de bouw van een door de overheid gefinancierde kerk diende namelijk goedgekeurd en gecontroleerd te worden door ingenieurs van het ministerie van Waterstaat. De tweede Nicolaaskerk is ontworpen door architect Wilhelmus Jacobus van Vogelpoel en had een opengewerkte spits. In de daaropvolgende jaren werd het interieur van deze kerk verfraaid door pastoor Petrus van der Salm.
Tien jaar na de legging van de eerste steen van de kerk werd de oude pastorie, de woning van de pastoor, kapelaan en huishoudster, gesloopt en op dezelfde plek werd een nieuwe pastorie gebouwd. En hoewel de tweede Nicolaaskerk in 1915 is gesloopt bleef de pastorie uit 1867 staan en is het tegenwoordig in gebruik als parochiekantoor.
Architect Jan Stuyt
De tweede Nicolaaskerk werd gesloopt omdat het inmiddels te klein was om alle parochianen er in te kunnen huisvesten. Pastoor Wouter Jacobus van Turnhout koos Jan Stuyt uit als architect voor de derde Nicolaaskerk. Jan Stuyt had eerder onder meer als tekenaar op het Amsterdamse kantoor van architect Pierre Cuypers gewerkt. Cuypers is bekend van het Centraal en het Rijksmuseum in Amsterdam, maar was in de eerste plaats kerkbouwer. Ook Jan Stuyt had al tien kerken ontworpen toen hij werd gevraagd een ontwerp te maken voor de Nicolaaskerk.
In 1914 werd begonnen met de sloop van de oude kerk en de bouw van de nieuwe kerk. In de tuin van de pastorie kwam een noodkerk te staan waarna het gebouw van de oude kerk werd gesloopt. Wel werden er in de eerste week van juni onder meer de kruiswegstaties en de oude beelden uitgebroken en opgeborgen. Het altaar, de banken en de communiebank gingen naar de noodkerk. De eerste paal voor de nieuwe kerk ging in juli de grond in en de laatste in augustus, toen de Eerste Wereldoorlog inmiddels was uitgebroken.
Inwijding van de derde Nicolaaskerk
De bouw verliep vervolgens stroef. Veel jonge mannen waren gemobiliseerd en de aanvoer van materialen, waaronder de Belgische stenen, kampte met problemen. Op 7 maart 1915 werd de eerste steen gelegd door pastoor Van Turnhout en na nog enkele problemen tijdens de bouw werd de derde Nicolaaskerk op maandagochtend 15 mei 1916 ingewijd. Tijdens de inwijding waren de veertien kruiswegstaties terug geplaatst, stond er een altaar en waren er banken voor de mensen om op te gaan zitten. Verder was de binnenzijde van de kerk nog kaal en moest er ook aan de buitenzijde nog het een en ander gebeuren. Zo zou aan de buitenzijde, in de kerktoren, nog een stenen beeld geplaatst worden van Sint Nicolaas.
In 1920 kwam er een eind aan een discussie over de beschildering en het decoreren van het interieur van de kerk. Pastoor Van Turnhout koos voor de Haarlemse schilder Frans Loots. Het werk, de heiligenmedaillons, Cecilia en David en de portretten van 16 heiligen, werd op doek geschilderd en vervolgens met tarwelijm op de muren aangebracht. Het beschilderen van het muurwerk en de pijlers werd gedaan door Theo van der Lee, een lokale schilder. De motieven werden door Theo door middel van de mallen op de muren en de pijlers aangebracht.
Begin jaren zestig volgde er een grote verbouwing. Het gehele priesterkoor verdween bijna letterlijk in De Dobbe-plas achter de kerk, er kwam een nieuw altaar en beschilderingen verdwenen achter een laag witkalk. Begin jaren negentig werd het exterieur en interieur van de kerk waar mogelijk gerestaureerd.
Als u meer wilt weten over dit verhaal, kijk dan ook op sachavanvlaardingen.wordpress.com.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto 1: Schilderij van de RK Nicolaaskerk en pastorie, situatie voor 1915, gemaakt ca. 1940. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: Berg, A.A. van den
Foto 2: interieur RK Nicolaaskerk. Foto: Sacha van Vlaardingen
