De geschiedenis van Zoetermeer gaat duizend jaar terug in de tijd. In een reeks verhalen nemen wij u mee op reis door deze duizend jaar geschiedenis. Beginnende bij het ontstaan van het Zoetermeerse Meer en eindigend bij de bouw van Oosterheem. Deze keer: bunker aan de Voorweg en de hongerwinter.
In de zomer van 1940, kort na de inval in mei van dat jaar, begonnen de Duitsers met het bouwen van kustbatterijen en versterkingen. Het doel daarvan was om de scheepvaart voor de kust te kunnen controleren en ondersteuning te bieden bij de invasie van Groot-Brittannië. Na de slag om Engeland in het najaar van 1940 werd deze invasie afgelast. En nadat de oorlog zich had uitgebreid naar de Balkan en Rusland in 1941 dreigde er een twee-frontenoorlog te ontstaan voor Duitsland en werden de kusten van West Europa een defensieve frontlijn.
Eind 1941 werd er begonnen met de aanleg van de Neue Westwall. Een verdedigingslinie die liep vanaf het noordelijkste punt van Noorwegen tot aan de Frans-Spaanse grens. Het doel was om strategische locaties zoals havens, steden en industriegebieden langs de kust te kunnen verdedigen. De linie werd later om propagandistische redenen omgedoopt tot Atlantikwall. De bouw van de linie had ingrijpende gevolgen voor de bewoners van de Nederlandse kuststreek. Langs de kust werden duizenden woningen en gebouwen gesloopt. Plaatsen zoals Ter Heijde in het Westland werden volledig van de kaart geveegd, Hoek van Holland en Hellevoetsluis verloren hun historische kernen en in Den Haag werden complete woonwijken gesloopt om plaats te maken voor een tankgracht.
Tot 16 kilometer landinwaarts werden er bunkers gebouwd. Een daarvan was een observatiebunker die in 1944 op het land achter boerderij Voorzorg aan de Voorweg 125 werd gebouwd. Deze bunker is tegenwoordig een onderdeel van de speeltuin in het Westerpark. Daarnaast werden er vanaf eind 1944 tot maart 1945 schuilplaatsen langs de Voorweg en de A12 aangelegd, zogeheten Splitterboxen.
Voedselrantsoenen
Tijdens de oorlog hadden de autoriteiten in Nederland de voedselproductie en -distributie stevig in handen. Zoveel mogelijk grond werd ingezet voor het verbouwen van voedsel zoals aardappelen en graan en de pluimvee- en varkensstapel die veel voer vereiste werd sterk ingekrompen.
Tot september 1944 bevond het voedselrantsoen zich gemiddeld boven de 12700 kilocalorieën per dag. Het rantsoen kon echter verschillen per persoon en zelfs per plaats. Zo werd de gemeente Zoetermeer als zelfvoorzienend gezien door de aanwezigheid van tuinders. De helft van de Zoetermeerders was echter geen tuinder en moest zelf groenten gaan regelen omdat die buiten het bonnensysteem vielen. Daarnaast had niet iedereen goede contacten met de tuinders of een eigen moestuin voor het geval dat de groentevoorraden in de winkels uitgeput zouden raken.
“De grote gebeurtenis, de bevrijding van Europa, heeft een aanvang genomen. Een daad van de grootste draagwijdte is hiermede volbracht: De grootste militaire worsteling in de geschiedenis neemt een aanvang”. Op 9 juni 1944 maakte de Zoetermeerse verzetskrant De Waarheid met deze openingswoorden melding van de geallieerde invasie van een aantal dagen eerder op de stranden van Normandië. In september van hetzelfde jaar vond Operation Market Garden plaats. Hierbij werd Limburg bevrijd waardoor de aanvoer van kolen naar het westen werd afgesneden en ook de aanvoer vanuit Duitsland werd onmogelijk. Bovendien werd er door Radio Oranje vanuit Engeland het bericht uitgezonden dat het spoorwegpersoneel in staking moest gaan tijdens de geallieerde luchtlandingen rond Arnhem. Na de staking ging het personeel niet opnieuw aan het werk maar dook onder. En veel Nederlands spoorwegmaterieel werd door de Duitsers afgevoerd naar het oosten.
Als represaille naar aanleiding van de staking blokkeerde de Duitse bezetter zes weken lang het vervoer van voedsel naar het westen. Ook het binnenlandse scheepvaartverkeer kwam stil te liggen. In eerste instantie door een vaarverbod van Seyss-Inquart, de Rijkscommissaris van het bezette Nederland, gedurende de blokkade. Daarna vreesden de schippers voor vordering van hun schepen en toen ze eenmaal durfden om uit te varen vroren eind december alle vaarwegen stijf dicht. Hierdoor kwam niet alleen de toevoer van voedsel en brandstof stil te liggen, maar ook die van hulpgoederen, kleding en medicamenten.
Honger en kou
De distributiekantoren hadden niet veel meer te distribueren en de voedselrantsoenen daalden naar 500 kilocalorieën. Een aantal Zoetermeerders moest gaan bedelen om voedsel. In Zoetermeer lijkt er niemand omgekomen te zijn van de honger. In de grote steden kregen de mensen het zwaar te verduren en uiteindelijk zouden er in Nederland tijdens de hongerwinter twintigduizend mensen omkomen van de honger. Tienduizenden mensen trokken met karren, kruiwagens en fietsen zonder banden naar het platteland op zoek naar voedsel en Zoetermeer lag vaak op hun route. Naast dat er in Zoetermeer voedsel werd gehaald bij de boeren was het ook een rustpunt. In het gymnastieklokaal achter het spaarbankgebouw (Dorpsstraat 135) werden honderden maaltijden verstrekt. Hiervoor leverde de ondergrondse erwten en bonen en een slager botten die over waren gebleven bij het slachten.
Zoals gezegd werd ook de aanvoer van kolen geblokkeerd door de bevrijding van Limburg en het stilgevallen transport over het spoor en via de vaarwegen. De elektriciteitsvoorziening was nog net voldoende om de poldergemalen draaiende te houden. De particulieren zaten echter zonder elektriciteit. Het gevolg hiervan was dat er langs de Rijksweg A12 in december veel hout illegaal werd gekapt. Ook sneuvelden er 1000 opgaande bomen en 3300 knotwilgen in de weilanden rondom het dorp.
Als u meer wilt weten over dit verhaal, kijk dan ook op www.sachavanvlaardingen.wordpress.com.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto 1:Heuvelweg nr. 4, de bunker uit de tweede wereldoorlog in het Westerpark. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: Bordewijk, R (Remko)
Foto 2: Mensen tijdens de hongerwinter met eten voor familie op de fiets en met karren in de Statiionsstraat. Op de achtergrond de molen De Hoop. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer.
Foto 3: Het kappen van hout in de oorlogswinter. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer.
