De geschiedenis van Zoetermeer gaat duizend jaar terug in de tijd. In een reeks verhalen nemen wij u mee op reis door deze duizend jaar geschiedenis. Beginnende bij het ontstaan van het Zoetermeerse Meer en eindigend bij de bouw van Oosterheem. Deze keer: mei 1940.
In het jaar 1938 neemt de oorlogsdreiging in Europa flink toe. In maart van dat jaar wordt Oostenrijk ingelijfd door nazi-Duitsland en in september volgt het verdrag van München waarvan de Britse premier Neville Chamberlain op dat moment verwachtte dat het de vrede in Europa zou garanderen. In datzelfde jaar werd er in Zoetermeer gewerkt aan de uitvoering van het gemeentelijk luchtbeschermingsplan. Aan alle gemeenten werd de opdracht gegeven om een dergelijk plan te ontwikkelen en in februari 1938 werd het Zoetermeerse plan door de provincie goedgekeurd. Het plan bestond uit de oprichting van een plaatselijke Luchtbeschermingsdienst (LBD) die onderverdeeld was in organen zoals de Waarschuwings- en Alarmerings-, Luister- en Uitkijkdienst (WALU), de Reddings- en Transportploegen, de Opruimploegen en de brandweer. Al voor de goedkeuring van de plannen door de provincie werden er meer dan 100 mensen in juni 1937 ‘vrijwillig aangewezen’ om mee te werken in de verschillende organen van de LBD.
Op 28 augustus 1939 werd de algehele mobilisatie afgekondigd. Net als ten tijde van de Eerste Wereldoorlog die vijfentwintig jaar eerder was uitgebroken nam Nederland een neutrale positie in. Ook destijds werd er gemobiliseerd, om te laten zien dat Nederland bereid was om de neutraliteit te verdedigen. In 1939 werden mannen met een leeftijd tussen de 18 en 59 jaar gemobiliseerd. Ambtenaren, geneeskundigen en leden van de LBD werden uitgezonderd. Daarnaast werden er in Zoetermeer 68 paarden gevorderd die afgeleverd moesten worden bij station Zoetermeer-Zegwaart, het huidige Zoetermeer-Oost, en vandaar uit werden ze verder vervoerd. Ook werden er 25 auto’s en vrachtwagens gevorderd. Nadat de gemobiliseerde mannen het dorp hadden verlaten werden in Zoetermeer een Ziekenstal Eenheid voor paarden en een luchtcompagnie van de genie gelegerd. Een luchtcompagnie verlichtte met lampen een gevechtsterrein. Daarnaast werden de kelders van het toenmalige gemeentehuis van Zoetermeer en van de burgemeesterswoning (Eerste Stationsstraat 69) klaar gemaakt om in het geval van oorlog te worden gebruikt als schuilkelders.
10 mei 1940
Op 10 mei 1940, om drie uur ’s nachts, klinkt er vanuit de donkere lucht boven Zoetermeer het geronk van een armada aan Duitse vliegtuigen, bestaande uit 1100 toestellen. Ze vlogen over in westelijke richting. Terwijl ze richting de Noordzeekust vlogen, maakte de Nederlandse luchtmacht zich klaar om op te stijgen. Boven de zee keerden de Duitse vliegtuigen om en om vier uur begon de Slag om Den Haag met bombardementen op de kazernes aan de Oude Waalsdorperweg en vliegveld Ypenburg. Het doel van deze aanval was de verovering van de residentie, de gevangenneming van koningin Wilhelmina, het kabinet en de legerleiding en het tot overgave dwingen van de koningin.
Nog tijdens de bombardementen begon ook de eerste grootschalige luchtlandingsaanval uit de geschiedenis. Duitse parachutisten werden gedropt bij de vliegvelden Valkenburg, Ypenburg en Ockenburg. Twee parachutisten kwamen daarbij neer bij de Voorweg. Een van hen kwam met z’n hoofd terecht op een kippenhok bij Hofstede Meerzigt. Beide parachutisten werden als krijgsgevangen meegenomen naar het dorp.
Op diezelfde dag vond er, enkele uren na de inval, een Nederlands tegenoffensief plaats waarbij alle vliegvelden rondom Den Haag weer werden heroverd. Ook werden op 10 mei en de daaropvolgende dagen patrouilles er op uitgestuurd om berichten van vliegtuigen en parachutisten te controleren in de omgeving van onder andere Nootdorp, de Palensteinse Polder en Moerkapelle. Ook ging er het gerucht op 13 mei dat er Duitsers rondreden in bussen van busmaatschappij VIOS. Kapitein Van Loon, van de Luchtcompagnie, achtte die dreiging zo reëel dat hij overging tot het vernietigen van al zijn papieren.
Versperringen
Op 13 mei kwam er een order binnen van de Nederlandse opperbevelhebber generaal Winkelman. Vanuit het zuiden waren de Duitsers opgerukt richting Rotterdam en de generaal vreesde daar een Duitse doorbraak. Daarom werd er in alle haast een verdedigingslinie ingericht op de lijn Loosduinen, Delft, Zoetermeer, Leiderdorp en Katwijk aan Zee. Bij Zoetermeer werden er versperringen aangelegd bij het Voorhoekje (bij het huidige plantencentrum De Driesprong) langs de Pissenkade, Strikkade en de Katwijkerlaan, langs de Zegwaartseweg, Den Hoorn en de Rokkeveenseweg. Op de hoek van de Zwaardslootseweg en de Broekweg en op de plek waar de Rijksweg en de Spoorweg de Delftsewallenwetering kruisten werden stellingen ingenomen. In de Gouden Leeuw werd een deel van de troepen als reserve gelegerd.
Vanuit Den Haag kwam ook een afdeling mitrailleurs om de linie te verdedigen. Zij werden eerst gelegerd aan de Stationsweg om de Rijksweg onder vuur te kunnen nemen en later bij de Katwijkse Buurt ter hoogte van Pijnacker. ’s Middags op 14 mei zagen ze vanuit de Katwijkse Buurt grote rookwolken opstijgen vanuit de binnenstad van Rotterdam. Bij het bombardement op Rotterdam, uitgevoerd door Duitse Heinkel bommenwerpers, werd in een kwartier tijd bijna de gehele binnenstad vernietigd. Naar schatting tussen de 650 en 900 mensen zijn daarbij omgekomen en ongeveer 80.000 mensen werden dakloos.
Op 15 mei capituleerde het Nederlandse leger. Gedurende de gevechten hadden de meeste Zoetermeerders nog geen enkele Duitser gezien. Na de capitulatie verschenen in het dorp de eerste Duitse verkenningstroepen op motorfietsen met zijspan. Later volgde er een afdeling artillerie van de Duitse Wehrmacht die gelegerd werd bij particulieren. De commandant, majoor Günther, werd ondergebracht bij huisarts W.E. Steur. Van september tot en met november 1940 zijn de meeste Duitse militairen gelegerd bij particulieren, in november waren dat 32 officieren, 44 onderofficieren en 373 manschappen.
Als u meer wilt weten over dit verhaal, kijk dan ook op www.sachavanvlaardingen.wordpress.com.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto 1: Soldaat Herman Salie van de luchtcompagnie met een verlichtingseenheid tijdens de mobilisatie. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, Historisch Genootschap Oud Soetermeer.
Foto 2: Duitse soldaten in Zoetermeerse Dorpsstraat. Links (witte gevel) nr. 45. Foto: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: Dorp, G. van
