Sinds de 13e eeuw is Zoetermeer, en was Zegwaart, een ambachtsheerlijkheid. Eeuwen lang stelde de graaf van het graafschap Holland een ambachtsheer of -vrouw aan die diverse benoemingen kon doen en rechtspraak uitoefende. De graafschap is verleden tijd, maar we hebben nog altijd een ambachtsheer.
De eerste ontginners hier in de regio vielen in de elfde en twaalfde eeuw nog rechtstreeks onder het gezag van de graaf van Holland. Toen er steeds meer stukken land werden uitgegeven werd het voor de graaf praktisch onmogelijk om het bestuur zelf te regelen en toen werd de huidige provincie Zuid-Holland verdeeld in verschillende baljuwschappen en deze werden weer onderverdeeld in ambachtsheerlijkheden, ook wel ambachten genoemd. Deze laatsten zijn te vergelijken met de huidige gemeenten. Aan het hoofd van een ambachtsheerlijkheid stond een schout die zowel het bestuur als de rechtspraak regelde.
Later ging de graaf ertoe over om het benoemen van de schout te laten uitvoeren door een vertrouweling uit zijn omgeving of aan mensen die hij aan zich wilde binden. Dit was het zogeheten leenstelsel dat tot in de achttiende eeuw heeft bestaan. De leenheer, in dit geval de graaf, gaf een stuk grond of een recht in leen aan een leenman, meestal iemand van adel. Een leenman heette ook wel ambachtsheer, kon overigens ook een vrouw zijn, en zwoer trouw aan de graaf, stond hem bij met raad en daad en gaf bij de belening een symbolisch geschenk. Daarna kon de ambachtsheer of -vrouw vrij beschikken over het stuk grond of het recht.
Florens van den Doortoghe
Voor zover bekend was Florens van den Doortoghe de eerste ambachtsheer van Zegwaart. Hij is een van de zes kinderen van Dirk van Teylingen en Aleid van Heusden. Florens is geboren in 1230 en is tot ridder geslagen. Hij was getrouwd met een dochter van Hugo van Naaldwijk en was naast Heer van Zegwaart ook leenman van Hofstede Doortoghe in Monsterambacht, gelegen in het Westland. Deze in de dertiende eeuw gebouwde hofstede lag in de Bospolder nabij de Kleine Gantel, een geul van de Gantel die zelf een zijtak was van de Maas. De naam Doortoghe, ook wel doortocht, zou kunnen slaan op een doorwaadbare plaats in de Kleine Gantel. Florens heeft zich vernoemd naar deze hofstede en zo kwam hij aan de naam Van den Doortoghe.
Foto: Landschap met de ruïne van kasteel Brederode te Santpoort. Een schilderij van kunstschilder Andreas Schelfhout uit 1844. Het schilderij maakt onderdeel uit van de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam.
Voordat Florens zich Van den Doortoghe ging noemen heette hij Florens van Brederode. De naam Brederode verwijst naar de Brede Roede, een stuk bos bij Santpoort (in de huidige gemeente Velsen) dat gerooid is toen daar het kasteel Brederode werd gebouwd. Dit kasteel, dat we tegenwoordig kennen als de Ruïne van Brederode (het allereerste rijksmonument), is gebouwd in opdracht van een van de broers van Florens, Willem I Heer van Brederode. Deze Willem is de overgrootvader van de eerste ambachtsheer van Zoetermeer, Dirk III van Brederode (1308-1377) Net als Florens was ook Willem tot ridder geslagen en hij ging onder meer mee op veldtocht in 1256 tegen de West-Friezen. Willem was een van de rijkste en aanzienlijkste edelen van Holland en nadat hij op 3 juni 1285 was overleden, werd hij begraven in de Brederodekapel van de Engelmunduskerk in Velsen.
Terug naar Florens. Hij krijgt vijf kinderen waarvan de oudste zoon, en opnieuw ridder, Dirk van den Doortoghe, zijn vader zou gaan opvolgen als ambachtsheer van Zegwaart. Dirk kreeg een dochter, Beatrijs van den Doortoghe, en geen zonen. Als gevolg daarvan viel de ambachtsheerlijkheid Zegwaart terug aan de graaf totdat Beatrijs een betaling had gedaan van 450 pond, in die tijd een flink bedrag. Vanaf dat moment was zij ambachtsvrouw van Zegwaart, en niet alleen dat. Ze was ook Vrouw van Zevenhuizen en ze beleende de goederen van haar vader Dirk waaronder Hofstede Doortoghe.
In 1317 trouwt Beatrijs met een lid van de vooraanstaande adellijke familie Van Egmond, Wouter II van Egmond. Op die manier werd niet alleen Hofstede Doortoghe eigendom van de familie van Egmond, maar werd ook Jan, de zoon van Beatrijs van den Doortoghe en Wouter II van Egmond, de volgende ambachtsheer van Zegwaart.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Bronnen:
Heren van de Doortoghe - JohnOoms.nl
Heren van Teylingen en Brederode - JohnOoms.nl
Geschiedenis van het Westland: Van Romeinse nederzetting tot Tuin van Europa - Jaap van Duijn - Google Boeken
Ruïne van Brederode - Wikipedia
Lees alles over de Zoetermeerse geschiedenis hier: nieuws-2021/geschiedenis
