Sinds de 13e eeuw is Zoetermeer, en was Zegwaart, een ambachtsheerlijkheid. Eeuwen lang stelde de graaf van het graafschap Holland een ambachtsheer of -vrouw aan die diverse benoemingen kon doen en rechtspraak uitoefende. De graafschap is verleden tijd, maar we hebben nog altijd een ambachtsheer.
In de vijftiende en zestiende eeuw worden in zowel Zoetermeer als Zegwaart meerdere ambachtsheren en een ambachtsvrouwe geleverd door de familie Van Swieten (ook wel geschreven als Van Zwieten). Een aantal van hen staat afgebeeld op een memorietafel, een gedenkteken in de vorm van een schilderij.
In Leiden werd ergens tussen 1370 en 1373 Boudewijn van Swieten geboren, ook wel Boudijn genoemd. Hij trouwde in 1395 met Liutgarde van Nijenrode die de dochter was van Otto van Nijenrode en Heilwich van Vianen. Boudewijn en Liutgarde woonden in Leiden aan het Pieterskerkhof en Boudewijn vervulde diverse overheidsfuncties waaronder die van secretaris en rentmeester van Filips III van Bourgondië, Filips de Goede. Hij verwierf veel invloed en welstand en kocht in 1428 van Hendrik van Wassenaar de ruïne van het kasteel Podikenpoel met de bijbehorende 28 morgen land. Een morgen is een oude Europese oppervlaktemaat en is vaak iets minder groot dan een hectare, de precieze grootte is streekgebonden.
Het kasteel Podikenpoel was in 1420 verwoest door het leger van Jan van Beieren dat vanuit Gouda optrok naar Leiden om die stad te veroveren. Boudewijn kocht de ruïne en stichtte daar tussen 1428 en 1431 het augustinessenklooster Mariënpoel. Op 17 mei 1454 overleed Boudewijn en werd hij begraven in het klooster.
Memorietafel
Ter nagedachtenis aan het echtpaar Boudewijn van Swieten en Liutgarde van Nijenrode, hun kinderen en hun schoonfamilie is er een memorietafel gemaakt. Deze werd vermoedelijk kort na de dood van Boudewijn geschilderd en geplaatst in de kapel van het door Boudewijn gestichte klooster. In 1552 werd de memorietafel vernieuwd en werden er twee kinderen van Boudewijns kleinzoon Adriaen er aan toegevoegd.
Afbeelding: Memorietafel van Boudewijn van Swieten en zijn nageslacht. De Memorietafel maakt tegenwoordig onderdeel uit van de collectie van De Lakenhal in Leiden.
Adriaen van Swieten trouwt in 1465 met Machteld van Hodenpijl en na haar overlijden twee jaar later trouwt Adriaen in circa 1470 met Otte (Ottelina) van Egmond. Zij zijn de oom en tante van Johanna van Egmond, ambachtsvrouwe van Zegwaart (1491-1493). Na het overlijden van Johanna van Egmond waren achtereenvolgens Jan I van Swieten (1493-1511) (de zoon van Adriaen en Ottelina en schout van Leiden), Jan II van Swieten (1511-1526) (de zoon van Jan I van Swieten) en Johanna van Swieten (1527-1554) (tante van Jan II van Swieten) de ambachtsheren en -vrouwe van Zegwaart. Daarnaast waren zij ook de eigenaren van Huis te Palenstein in de Dorpsstraat.
Waarschijnlijk heeft Johanna van Swieten de memorietafel in 1552 laten vernieuwen. Zij staat zelf als tweede van links op de memorietafel afgebeeld. Naast haar knielt haar broer Jan I van Swieten en rechts staan haar tante Ottelina van Egmond en haar oom Adriaen van Swieten afgebeeld. Johanna erfde ook de hoofdresidentie van de Van Swietens. De hoofdresidentie stond aan het Rapenburg in Leiden (op de plek van het huidige Rapenburg nr. 65). Huis te Palenstein zal in die tijd een ondergeschikte rol hebben gespeeld voor de Van Swietens en werd aan anderen verhuurd.
Dirck Boudewijnsz van Swieten
Naast Johanna en Jan I van Swieten staat er in ieder geval nog een derde persoon op de memorietafel afgebeeld die verbonden is aan de Zoetermeerse historie, Dirck Boudewijnsz van Swieten. Hij staat als tiende van links op de memorietafel afgebeeld. Dirck is een van de vijf kinderen van Boudewijn van Swieten. Boudewijn staat rechts van Dirck afgebeeld. Dirck kocht in 1430 het ambacht Zoetermeer van Dirk van Duvenvoorde, die zelf van 1430 tot 1432 de ambachtsheer van Zoetermeer was geweest. Dirck Boudewijnsz van Swieten was ambachtsheer in de periode 1432-1451. Op 21 juli 1451 overlijdt Dirck op zijn terugreis vanuit het Heilige Land waar hij het Heilige Graf heeft bezocht. Na zijn overlijden wordt Dirck opgevolgd door Arent van Swieten (1452-1475) en Arent wordt opgevolgd door Dirk van Swieten (1475-1500).
Het klooster Mariënpoel is tijdens het beleg van Leiden in 1573-1574 verwoest. Het klooster is destijds niet herbouwd en sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw staan er op die plek, aan het huidige Flanorpad, studentenwoningen.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Bronnen:
Titel: Een kasteel in de Dorpsstraat, Het Huis te Palenstein in Zegwaart; Redactie: Ronald Grootveld & Ton Vermeulen; uitgave: Gemeente Zoetermeer, MBW, Bureaumonumentenzorg, Historisch Genootschap Oud Soetermeer.
Titel: Zoetermeer, een Hollands tweelingdorp; auteur: Drs. P.G. Hoefnagel; uitgave: Europese Bibliotheek Zaltbommel.
Van Swieten (geslacht) - Wikipedia
Reeks-van-Swieten.pdf (ajdekker.nl)
assets.geschiedenisvanzuidholland.nl/assets/archeologische-kroniek-1980
Hollandse Biografieën » HoGenDa
Lees alles over de Zoetermeerse geschiedenis hier: nieuws-2021/geschiedenis
